Ελένη Ψυχογιού: Το ερειπωμένο Σκούπι Καλαβρύτων

Προ καιρού είχα φέρει στο προσκήνιο το χωριό Πάος (πρ. Σκούπι) Καλαβρύτων με την ανάρτησή μου της εικόνας του αρχάγγελου Μιχαήλ με την ευκαιρία της γιορτής του. Μαζί ήρθαν στη μνήμη μου και όσα λίγα γνωρίζω να αφορούν το χωριό. Καθώς κάθε είδους ερημώσεις είναι επίκαιρες –δυστυχώς– γράφω λίγα λόγια (λίγα σχετικά με το μέγεθος του ζητήματος) για όποιον τυχόν ενδιαφέρεται.

Τα χωριά δεν ερημώνουν μόνο λόγω της πολεμικής βίας που δημιουργεί χιλιάδες πρόσφυγες αλλά και λόγω δημογραφικών, κοινωνικών, οικονομικών παραγόντων όσο και περιβαλλοντικών καταναγκασμών και φυσικών καταστροφών ή λόγω μεγάλης κλίμακας τεχνικών έργων που προκαλούν επίσης, μαζικές ή όχι, μετακινήσεις πληθυσμών. Η Ελένη Αντωνιάδη-Μπιμπίκου στο άρθρο της «Ερημωμένα χωριά στην Ελλάδα ένας προσωρινός απολογισμός» (στο Σπύρος Ασδραχάς (εισαγωγή-επιλογή κειμένων), Η οικονομική δομή των Βαλκανικών χωρών (15ος-19ος αιώνας), Μέλισσα, Αθήνα 1979), στα ερημωμένα χωριά περιλαμβάνει και αυτά που εκκενώθηκαν και οι κάτοικοί τους μετεγκαταστάθηκαν σε άλλο σημείο, σχηματίζοντας καινούριο οικισμό.

Ένα τέτοιο ερημωμένο χωριό είναι λοιπόν και το ορεινό Σκούπι Καλαβρύτων. Το χωριό ήταν στη θέση του αρχαίου πολίσματος Πάος (η) της αρκαδικής περιοχής της Αζανίας (που είχε ερημωθεί φαίνεται με τη σειρά του) κατά τον ντόπιο ιστορικό Γεώργιο Παπανδρέου («Η ιστορία του Σκουπίου και της Πάου (Καλαβρύτων)», εν Αθήναις 1925). Το πετρο-χτισμένο κλιμακωτά στην προσήλια πλευρά ενός βαθιού φαραγγιού όπου ρέει ο ποταμός Σείριος (ή Παΐσιος ή Σκουπίτης), βρίσκεται στην καρδιά του ορεινού όγκου του Ερύμανθου/Ωλονού. Εκκενώθηκε το 1973, κυρίως λόγω εδαφικών κατολισθήσεων που απειλούσαν να καλύψουν το χωριό και τους κατοίκους του. Οι κάτοικοι, εκόντες άκοντες, μετεγκαταστάθηκαν προληπτικά με άνωθεν διαταγές, χαμηλότερα, σε μια λάκα στη βάση του φαραγγιού όπου ήταν χτισμένο το πρώην Σκούπι, κατά μήκος της ορεινής εθνικής οδού «111» που συνδέει την Πάτρα με την Τρίπολη. Το νέο χωριό πήρε το όνομα Πάος (βλ. και Κωνσταντίνου Θ. Κυριακόπουλου, «Η Πάος (Σκούπι) Καλαβρύτων, Αθήνα 1984 και στο http://paosachaias.blogspot.gr/).

Όταν τα κράτη δεν είναι σε θέση να αποτρέψουν τις καταστροφές, είτε λόγω έλλειψης πόρων, είτε γιατί οι περιβαλλοντικές συνθήκες είναι όντως απαγορευτικές για την προστασία των επαπειλούμενων χωριών, αποφασίζουν την ερήμωσή τους. Συχνά όμως η ερήμωση επιλέγεται άνωθεν και ως η «εύκολη λύση», χωρίς να μελετηθούν και να εξαντληθούν όλες οι δυνατότητες αποφυγής της, περιφρονώντας τις μη αναστρέψιμες συνέπειες στην ποιότητα του βίου των μετακινούμενων, στην ιστορική και κοινωνική τους μνήμη όσο και τις ανεπανόρθωτες αλλαγές στο ιστορικό, το φυσικό και το δομημένο περιβάλλον που επιφέρει -αναπόφευκτα ή μη- αυτή η ερήμωση (παραδείγματα υπάρχουν άφθονα, όπως και το εξαιρετικό, πρόσφατο φιλμ «Η Αρχαιολόγος» του Κ. Τσακίρη).

Επισκέφθηκα το παλιό χωριό Σκούπι (και το νέο χωριό Πάος, το οποίο όμως είχα ήδη επισκεφθεί επανειλημμένα από τη δεκαετία του ‘80 κε.) τον Ιούλιο του 2002, στο πλαίσιο των περιήγησέων μου «στα ίχνη της Ελένης/Αγιαλένης». Η επίσκεψή μου οφείλεται στο ότι ο ντόπιος ιστορικός Γεώργιος Παπανδρέου υποστηρίζει ότι το παλιό χωριό είναι χτισμένο πάνω ή κοντά στο αρχαίο πόλισμα Πάος όπου υπήρχε λατρεία στους Διόσκουρους, λόγω και του ότι θρυλούνταν από τους αρχαίους κατοίκους ότι οι δίδυμοι θεοί είχαν φιλοξενηθεί εκεί από κάποιον ονόματι Λαφάνη. Υποστηρίζει επίσης ότι ένας εκ των δύο ναών του παλιού χωριού Σκούπι, ο αφιερωμένος στους «ως δίδυμους» καβαλάρηδες αγίους Θεοδώρους, είναι χτισμένος πάνω σε αρχαίο ναό αφιερωμένο στους δίδυμους Διόσκουρους.